Στις 29 Γενάρη 1848 ο Αλέξις ντε Τοκβίλ, ήδη γνωστός ιστορικός και διανοητής, δήλωσε μιλώντας στους συναδέλφους στη γαλλική Βουλή: «Πιστεύω ότι κοιμόμαστε πάνω σε ένα ηφαίστειο… εσείς δεν διαισθάνεστε ενστικτωδώς ότι η γη τρέμει ξανά στην Ευρώπη; Δεν νιώθετε τον αέρα της επανάστασης να φυσάει;»
Οι τριγμοί ήταν πραγματικοί. Πρώτα στο Μιλάνο, μετά στο Παλέρμο της Σικελίας, μετά στη Νάπολη –η μια μετά την άλλη οι πόλεις των βασιλείων και των πριγκιπάτων της Ιταλικής χερσονήσου άρχισαν να εκρήγνυνται. Είτε ενάντια στην Αυτοκρατορία των Αψβούργων που κυβερνούσε το μεγαλύτερο τμήμα της χώρας από τη Βιέννη είτε ενάντια στο βασίλειο της Νάπολης που ήταν σύμμαχός της. Και μετά στις 23 Φλεβάρη, τα οδοφράγματα υψώθηκαν στο Παρίσι. Μέσα σε δυο μέρες ο Λουδοβίκος Φίλιππος, ο «Πολίτης Βασιλεύς» ή «βασιλιάς-τραπεζίτης» ανάλογα με την οπτική του καθενός, έχασε το στέμμα του. Η Γαλλία ανακηρύχτηκε αβασίλευτη δημοκρατία.
Το Παρίσι ήταν το σύμβολο της επανάστασης από τις μέρες του 1789. Κάθε τι που γινόταν εκεί είχε άμεσο αντίκτυπο στην υπόλοιπη Ευρώπη. Η ανατροπή της μοναρχίας στη Γαλλία προκάλεσε ενθουσιασμό σε όλους όσους για τον ένα ή τον άλλο λόγο ήταν δυσαρεστημένοι με τη παλιά τάξη πραγμάτων σε όλη την Ευρώπη. Τα νέα της ανατροπής μεταδόθηκαν αστραπιαία –η ταχυδρομική άμαξα ήταν ένα μέσο, τα ατμόπλοια και ο τηλέγραφος, τα δώρα της νέας καπιταλιστικής κοινωνίας που εδραιωνόταν, τα άλλα. Οδοφράγματα στη Βιέννη. Οδοφράγματα στη Βουδαπέστη, στην Πράγα και τέλος στο Βερολίνο, την πρωτεύουσα της Πρωσίας, του προμαχώνα του απολυταρχισμού στη διαιρεμένη σε 37 κρατίδια Γερμανία.
«Άνοιξη των λαών»
Ήτανε Μάρτης και η επανάσταση σύντομα άρχισε να περιγράφεται σαν «η άνοιξη των λαών». Η δημοκρατία και η εθνική ενοποίηση ήταν το πρόγραμμα ή ακριβέστερα τα συνθήματα των περισσότερων από αυτούς που βγήκαν και πέθαναν στα οδοφράγματα. Έμοιαζε σαν η ιστορία να έπιανε το νήμα από κει που είχε σταματήσει η Γαλλική Επανάσταση.
Για τριάντα χρόνια, από την εποχή που ο συνασπισμός της Βρετανίας, της Πρωσίας και της Ρωσίας ανέτρεψε τον Ναπολέοντα, το ρολόι της ιστορίας έμοιαζε να γυρίζει πίσω. Οι ιδέες της Γαλλικής Επανάστασης είχαν κηρυχτεί παράνομες σε όλη την Ευρώπη. Βασιλιάδες, ευγενείς, γαιοκτήμονες κρατούσαν το τιμόνι των κρατών. Ακόμα και στις χώρες που υπήρχαν κοινοβούλια με πραγματικές εξουσίες, αυτά εκλέγονταν από μια χούφτα ανθρώπους, όσους είχαν μεγάλη περιουσία. Στην Αγγλία μόλις ένας στους οχτώ είχαν δικαίωμα ψήφου και χρειάστηκε να φτάσει το 1832 για να αποκτήσουν οι μεγάλες πόλεις το δικαίωμα να εκλέγουν βουλευτές.
Στη Γαλλία από το 1814 μέχρι το 1830 δικαίωμα ψήφου είχαν 115.000 άνδρες. Η επανάσταση του Ιούλη του 1830 ανέβασε τον Λουδοβίκο-Φίλιππο στο θρόνο. Ήταν φιλελεύθερος μονάρχης: ο αριθμός των εκλογέων αυξήθηκε φθάνοντας τον θεαματικό αριθμό των 170.000. Ο Γκιζό, ο πρωθυπουργός, είχε απαντήσει στις διαμαρτυρίες των «φιλελεύθερων» που ζητούσαν διεύρυνση του εκλογικού δικαιώματος με μια απλή παραίνεση: «πλουτίστε» -όσοι το καταφέρνουν θα πάρουν τη ψήφο. Μια ανώτερη κρούστα της αστικής τάξης είχε αποκτήσει δικαίωμα να συμμετέχει στα πολιτικά πράγματα –τίποτα παραπάνω.
Όμως, στην πραγματικότητα το ρολόι δεν είχε γυρίσει πίσω. Μπορεί τα πολιτικά καθεστώτα να ήταν ζωντανοί αναχρονισμοί, αλλά ο καπιταλισμός αναπτυσσόταν με τα θεαματικά βήματα που θα περιέγραφαν στις αρχές του 1848 δυο νεαροί Γερμανοί επαναστάτες, ο Καρλ Μαρξ και ο Φρίντριχ Ένγκελς, στο πιο πολυδιαβασμένο πολιτικό κείμενο στην ιστορία, το Μανιφέστο του Κομμουνιστικό Κόμματος. Ο καπιταλισμός, έγραφαν, είναι ένα κοινωνικό σύστημα που επαναστατικοποιεί διαρκώς τα μέσα παραγωγής και επικοινωνίας, διεισδύει παντού υπονομεύοντας τις παλιές συνήθειες και σχέσεις, έτσι που «ό,τι έμοιαζε σταθερό μοιάζει να διαλύεται στον αέρα».
Μια νέα τάξη, η εργατική, είχε κάνει την εμφάνισή της. Και μαζί της οι ιδέες που αναζητούσαν μια κοινωνία χωρίς τάξεις, χωρίς εκμετάλλευση. «Ένα φάντασμα πλανιέται πάνω από την Ευρώπη, το φάντασμα του κομμουνισμού» -ήταν η φράση με την οποία ξεκινούσε το Μανιφέστο.
Η αστική τάξη στη Γαλλία δεν ήθελε πλέον να θυμάται τους επαναστάτες προγόνους της που είχαν κόψει το κεφάλι ενός βασιλιά και χιλιάδων αριστοκρατών και είχαν τεθεί επικεφαλής των «αβράκωτων». Σε άλλες χώρες όπως η Γερμανία ή η Ιταλία οι αστοί δεν είχαν καν τέτοιο επαναστατικό παρελθόν. Η επανάσταση τους είχε σπρώξει σε ρόλους που δεν ήθελαν να αποκτήσουν ή θα εγκατέλειπαν γρήγορα.
Όταν ο Μαρξ κι ο Ενγκελς επέστρεψαν στην επαναστατημένη Γερμανία εγκαταστάθηκαν στην Κολωνία κι άρχισαν να εκδίδουν τη Νέα Εφημερίδα του Ρήνου. Όπως έγραφε κάτω από τον τίτλο ήταν «το όργανο της Δημοκρατίας». Όμως, τότε στην πολιτική συζήτηση η λέξη «δημοκρατία» είχε πολύ διαφορετική σημασία από ό,τι έχει σήμερα. Δεν σήμαινε απλά κράτος του νόμου, Σύνταγμα, κυβέρνηση βγαλμένη από το κοινοβούλιο. Σήμαινε κυριολεκτικά εξουσία του λαού –των πληβείων, των πιο φτωχών. Οι αστοί «φιλελεύθεροι» ή «συνταγματικοί» όταν βρίσκονταν αντιμέτωποι με τους γραφειοκράτες και τους ευγενείς κοιτούσαν πάντα με περισσότερο φόβο πίσω από τη πλάτη τους.
«Καλοκαίρι των εργατών»
Ένας από τους παράγοντες που έκαναν το ηφαίστειο του Τοκβίλ να εκραγεί ήταν η οικονομική κρίση που είχε χτυπήσει τον καπιταλισμό από το 1845. Η κρίση συνοδεύτηκε από μια κακή σοδειά σιτηρών και ακόμα χειρότερα από ασθένεια που κατέστρεψε τις καλλιέργειες πατάτας, το τελευταίο αποκούμπι των φτωχών. Στην Ιρλανδία πέθαναν 1,5 εκατομμύριο άνθρωποι. Στην υπόλοιπη Ευρώπη εργοστάσια έκλειναν, οι εργάτες πετιόνταν στο δρόμο να πεινάσουν.
Οι εργάτες του Παρισιού είχαν βρεθεί στην πρώτη γραμμή των οδοφραγμάτων του Φλεβάρη. Η Προσωρινή Κυβέρνηση είχε ικανοποιήσει ένα από τα αιτήματά τους, την ίδρυση «Εθνικών Εργαστηρίων» που θα απορροφούσαν τους ανέργους. Η κατάργηση αυτών των εργαστηρίων πυροδότησε την εργατική εξέγερση του Ιούνη. Από την «Άνοιξη των Λαών» η επανάσταση έφτασε στο «Κόκκινο Καλοκαίρι» της.
Οι αστοί, συντηρητικοί και προοδευτικοί, βασιλόφρονες και συνταγματικοί συνασπίστηκαν γύρω από την Προσωρινή Κυβέρνηση ενάντια στο Παρίσι των εργατών με τις κόκκινες σημαίες τους και τα συνθήματα για μια Δημοκρατία της Δουλειάς για μια Κοινωνική Δημοκρατία.
«Για ποιους κάνατε την Επανάσταση του Φλεβάρη βρε μασκαράδες, για σας ή για μας; Η αστική τάξη έθεσε με τέτοιο τρόπο το ερώτημα ώστε η μόνη απάντηση να δοθεί με κανόνια και οδοφράγματα», έγραψε ο Μαρξ στη Νέα Εφημερίδα του Ρήνου.
«Καμιά από τις επαναστάσεις των Γάλλων αστών από το 1789 δεν είχε κάνει έφοδο στην επικρατούσα τάξη πραγμάτων, γιατί διατηρούσαν τη ταξική κυριαρχία, την σκλαβιά των εργατών, το αστικό σύστημα έστω και αν η πολιτική μορφή αυτής της σκλαβιάς άλλαζε συχνά. Η εξέγερση του Ιούνη επιτέθηκε σε αυτό το σύστημα. Αλλοίμονο στην εξέγερση του Ιούνη!»
Πράγματι, ο στρατηγός Καβενιάκ, επικεφαλής χιλιάδων Εθνοφρουρών, τακτικού στρατού, της Κινητής Φρουράς (που είχαν μαζέψει άνεργους και λούμπεν νέους) βύθισε στο αίμα τα εργατικά προάστια του Παρισιού.
Όμως, το τσάκισμα των εργατών σήμαινε ότι οι δημοκράτες αστοί έμειναν μετέωροι. Τρία χρόνια μετά στην εξουσία θα ανέβαινε ο δικτάτορας Βοναπάρτης ο Τρίτος, ένας γελοίος τυχοδιώκτης που θα κυβερνούσε μέχρι το 1870. Η αστική τάξη βγάζοντας ένα στεναγμό ανακούφισης άφησε το κράτος στα χέρια του και συνέχισε να βγάζει λεφτά. Στην Γερμανία τα όνειρα για μια ενιαία δημοκρατία χάθηκαν και αυτά. Τριάντα χρόνια μετά η Γερμανία θα γινόταν ενιαίο κράτος, αλλά όχι δημοκρατία. Οι καπιταλιστές δεν την είχαν ανάγκη.
Οι ήττες των επαναστάσεων του 1848 ήταν η επισφράγιση αυτού που σκέφτονταν ο Μαρξ, ο Ενγκελς και άλλοι επαναστάτες: ο επαναστατικός ρόλος των αστών έχει τελειώσει προ πολλού. Οι επαναστάσεις του 1848 άνοιξαν με τον πιο εντυπωσιακό τρόπο την εποχή των εργατικών επαναστάσεων.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου